Ψυχοκοινωνική Στήριξη

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Παρέμβαση σε επίπεδο συστήματος

Στο πλαίσιο του έργου με τίτλο «Εκπαίδευση Παλιννοστούντων και Αλλοδαπών μαθητών» της Ειδικής Γραμματείας Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης (ΥΠΕΠΘ, ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ-Γ΄ΚΠΣ), πραγματοποιήθηκε κατά το σχολικό έτος 2006-2007 ευαισθητοποίηση και εξειδικευμένη κατάρτιση εκπαιδευτικών για την εφαρμογή του Προγράμματος “Κοινωνική και Συναισθηματική Αγωγή στο Σχολείο: Παρέμβαση σε επίπεδο συστήματος” για τη ψυχοκοινωνική στήριξη των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών.
Το Πρόγραμμα αυτό σχεδιάστηκε από το Κέντρο Έρευνας και Εφαρμογών Σχολικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (Χατζηχρήστου και συν., 2004) και αποτελεί μία παρέμβαση σε επίπεδο πρωτογενούς πρόληψης. Σκοπό του Προγράμματος αποτελεί η ενδυνάμωση της συμβουλευτικής διάστασης του ρόλου των εκπαιδευτικών, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της σύγχρονης σχολικής τάξης, και κατ’ επέκταση η ψυχοκοινωνική υποστήριξη των μαθητών, η ευαισθητοποίησή τους και η ανάπτυξη δεξιοτήτων σε θέματα επικοινωνίας, διαπολιτισμικής κατανόησης και συνεργασίας. Επιπλέον, το Πρόγραμμα αποσκοπεί στη διαμόρφωση ενός θετικού κλίματος και την προαγωγή της ψυχικής υγείας στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος διευκολύνοντας τόσο τη μαθησιακή διαδικασία, όσο και τη γενικότερη προσαρμογή των μαθητών στη σχολική ζωή, καθώς και στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο.

1. To Πρόγραμμα βασίζεται στις σύγχρονες τάσεις της σχολικής ψυχολογίας, σε σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις της θετικής ψυχολογίας, της ψυχικής ανθεκτικότητας, καθώς και της συστημικής προσέγγισης. Επιπλέον, στηρίζεται στις νεότερες θεωρήσεις για τα διαφορετικά μοντέλα της συμβουλευτικής, της διαλεκτικής ψυχολογικής συμβουλευτικής και της πολλαπλής νοημοσύνης. Απευθύνεται σε όλους τους μαθητές της τάξης, στοχεύοντας στη διαμόρφωση μιας ατμόσφαιρας αμοιβαίου σεβασμού και αποδοχής και στη διευκόλυνση της συνεργασίας μέσα στην τάξη και στη σχολική κοινότητα.
2. Το Πρόγραμμα έχει εφαρμοστεί τα τελευταία χρόνια σε πολλά σχολεία της ευρύτερης περιοχής της Αττικής και επαρχιών της Κύπρου από τους σχολικούς ψυχολόγους του Κέντρου Έρευνας και Εφαρμογών Σχολικής Ψυχολογίας, καθώς και από επιμορφωμένους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι είχαν παρακολουθήσει τα σεμινάρια ευαισθητοποίησης και εξειδικευμένης κατάρτισης. Στους εκπαιδευτικούς που εφαρμόζουν το Πρόγραμμα παρέχεται στήριξη και εποπτεία από τους σχολικούς ψυχολόγους του Κέντρου. Επίσης συνεργάτες του Κέντρου παρακολούθησαν από κοντά, μέσα στις σχολικές τάξεις  την πορεία εφαρμογής του Προγράμματος.

Το Πρόγραμμα περιλαμβάνει συνολικά δέκα θεματικές ενότητες: Ι. Δεξιότητες Επικοινωνίας,  ΙΙ. Αναγνώριση, έκφραση και χειρισμός συναισθημάτων, ΙΙΙ. Διαστάσεις της αυτοαντίληψης, αυτοεκτίμηση, IV. Αντιμετώπιση αγχογόνων καταστάσεων, V. Διαδικασία επίλυσης συγκρούσεων, εναλλακτικοί τρόποι αντιμετώπισης καταστάσεων σύγκρουσης, VI. Διαφορετικότητα και πολιτισμός, VII. Διαφορετικότητα και ατομικά, οικογενειακά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, VIII. Μαθησιακή διαδικασία – Δεξιότητες οργάνωσης μελέτης, IX. Κοινωνικές δεξιότητες και X. Διαχείριση κρίσεων στο σχολικό περιβάλλον.
Η πρώτη φάση της εφαρμογής του προγράμματος περιελάμβανε τη γενικότερη ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (δασκάλων και νηπιαγωγών) με θεωρητική και πρακτική παρουσίαση θεμάτων προαγωγής της ψυχικής υγείας και άλλων σύγχρονων ζητημάτων που αφορούν στη σχολική ψυχολογία και την εκπαιδευτική κοινότητα.
Η δεύτερη φάση περιλάμβανε την εξειδικευμένη κατάρτιση και επιμόρφωση εκπαιδευτικών από νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία της ευρύτερης περιοχής της Αττικής. Η εξειδικευμένη κατάρτιση αφορούσε στις ακόλουθες ενότητες του Προγράμματος:
1. Επικοινωνία: Μέσα από την ενότητα της «Επικοινωνίας» οι μαθητές καλούνται να γνωρίσουν και να συνειδητοποιήσουν τις θετικές αλλά και τις αρνητικές μορφές επικοινωνίας που συχνά χρησιμοποιούμε, διευκολύνοντας έτσι την επικοινωνία των παιδιών τόσο μεταξύ τους, όσο και με τους ενήλικες.
2. Συναισθήματα: Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει την αναγνώριση, την αποδοχή και την έκφραση των συναισθημάτων μας, τόσο των ευχάριστων όσο και των δυσάρεστων, καθώς και την αναγνώριση και αποδοχή των συναισθημάτων των άλλων.
3. Αυτοαντίληψη: Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται θέματα σχετικά με την έννοια της εικόνας του εαυτού, της άποψης ή της εκτίμησης που έχουμε για τον εαυτό μας.
4. Διαφορετικότητα: Στην ενότητα αυτή γίνεται αναφορά στην αποδοχή και την αναγνώριση της έννοιας της διαφορετικότητας, στην κατανόηση της «διαφορετικότητας» στους επιμέρους τομείς της (ως προς το φύλο, την εθνοπολιτισμική καταγωγή κτλ.), στην εξοικείωση των μαθητών με πολιτισμικά πλαίσια και κουλτούρες διαφορετικές από τις δικές τους, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στους μαθητές να προσεγγίσουν και να αποδεχτούν ο ένας τον άλλο.
Στην κατάρτιση συμμετείχαν συνολικά 91 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης: 56 εκπαιδευτικοί από 32 δημοτικά σχολεία των Διευθύνσεων Α’ Β’, Γ’, Δ’ Αθηνών, Ανατ. Αττικής και Πειραιά, οι οποίοι διδάσκουν σε τμήματα όλων των τάξεων του δημοτικού σχολείου (συνολικά 1006 μαθητές) και 35 νηπιαγωγοί από 26 νηπιαγωγεία των Διευθύνσεων Α’ Β’, Γ’, Δ’ Αθηνών, Ανατ. Αττικής, Πειραιά, (συνολικά 498 μαθητές). Η εξειδικευμένη κατάρτιση περιλάμβανε συμμετοχή σε διημερίδες, προετοιμασία δραστηριοτήτων, εφαρμογή του προγράμματος στην τάξη, εποπτεία και αξιολόγηση. Κατά τη διάρκεια της κατάρτισης, δόθηκε στους εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν το ειδικό εκπαιδευτικό υλικό, προκειμένου να εφαρμόσουν το Πρόγραμμα στις τάξεις τους. Κατά τη διάρκεια των διημερίδων κατάρτισης υπήρχε παροχή εποπτείας από σχολικούς ψυχολόγους, συνεργάτες του Κέντρου Έρευνας και Εφαρμογών Σχολικής Ψυχολογίας προς τους εκπαιδευτικούς που εφάρμοζαν το πρόγραμμα στην τάξη τους.  Στην κατάρτιση των εκπαιδευτικών συμπεριλαμβάνονταν επιπλέον βιωματικές ασκήσεις, σε ομάδες, ξεχωριστά για κάθε ενότητα του Προγράμματος. Παράλληλα με την εφαρμογή του Προγράμματος στα σχολεία, έγινε προσπάθεια για τη δημιουργία ενός δικτύου σχολείων, το οποίο υιοθετεί τις αρχές της κοινωνικής και συναισθηματικής αγωγής και παράλληλα προάγει διαστάσεις της ψυχικής ανθεκτικότητας όλων των μελών της σχολικής κοινότητας.
Η αξιολόγηση του Προγράμματος πραγματοποιείται σε δύο επίπεδα: α) αξιολόγηση της διαδικασίας εφαρμογής και β) αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του περιεχομένου. Στο πλαίσιο της αξιολόγησης του προγράμματος χορηγούνται ερωτηματολόγια πριν την έναρξη του παρεμβατικού προγράμματος και μετά την ολοκλήρωση της εφαρμογής του στους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές των σχολείων που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, προκειμένου να διαπιστωθεί ο βαθμός αποδοχής του προγράμματος, η νέα γνώση που αποκομίστηκε, τα οφέλη σε προσωπικό και ομαδικό επίπεδο και οι προτιμήσεις και προτάσεις για την αναπροσαρμογή του.
Από την αξιολόγηση του Προγράμματος κατά τα προηγούμενα έτη της εφαρμογής του διαπιστώνεται η θετική επίδραση του προγράμματος τόσο με την επίτευξη των βασικών στόχων των θεματικών ενοτήτων του, όσο και με την αναγνώριση από μαθητές και εκπαιδευτικούς της θετικής συμβολής του προγράμματος σε πολλαπλά επίπεδα Τα θετικά ευρήματα που προκύπτουν από την αξιολόγηση του παρεμβατικού προγράμματος από τα άτομα που συμμετείχαν και συνέβαλαν στην εφαρμογή του, αναδεικνύουν το βαθμό αποδοχής και αποτελεσματικότητάς του και αποτελούν τη βάση για τη συνέχιση και διεύρυνση του προγράμματος στα σχολεία στο μέλλον.

Επιστημονικοί υπεύθυνοι
Χατζηχρήστου Χρυσή, Καθηγήτρια Σχολικής Ψυχολογίας,
 Διευθύντρια του Κέντρου Έρευνας και Εφαρμογών Σχολικής Ψυχολογίας
(Κ.Ε.Ε.ΣΧΟ.ΨΥ) του Τομέα Ψυχολογίας του  Πανεπιστημίου Αθηνών

Γκαρή Αικατερίνη, Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνικής Ψυχολογίας
του Τομέα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών